Thủ tục thương chính điện tử: Kí ức những người tiên phong

Lễ ban bố khai triển chính thức TTHQĐT tại Hải Phòng ngày 2-1-2013. Ảnh: Q.HÙNG. Đối với những người tiên phong trong thực hành TTHQĐT, phương thức này còn mang đến nhiều bài học, cảm nhận sâu sắc. “Phòng thí nghiệm” Nhiều lần làm việc tại Cục thương chính Hải Phòng, lãnh đạo Cục và cán bộ công chức (CBCC) của đơn vị vẫn thường san sẻ với chúng tôi câu nói vui: thương chính Hải Phòng gần như là “phòng thí nghiệm” trong thực hành các chương trình cách tân, đương đại hóa. Câu nói vui xen lẫn niềm kiêu hãnh và cũng là thực tiễn đối với Hải quan đất Cảng. Nói đâu xa, như đầu năm 2013, khi triển khai chính thức TTHQĐT theo Nghị định 87/2012/NĐ-CP (có hiệu lực từ 1-1-2013), lãnh đạo Tổng cục Hải quan đã chọn thương chính Hải Phòng tổ chức Lễ ban bố chính thức cho sự kiện quan trọng này. Xa hơn chút nữa, vào năm 2005, khi ngành thương chính được Thủ tướng Chính phủ cho phép thực hành thí điểm TTHQĐT theo Quyết định 149/2005/QĐ-TTg, 2 đơn vị được “chọn mặt gửi vàng” cũng chính là Cục Hải quan Hải Phòng và Cục thương chính TP.HCM. Qua gần 10 năm thực hiện TTHQĐT ở Hải quan Hải Phòng đến nay quờ 9/9 chi cục Hải quan trực thuộc Cục thương chính Hải Phòng đều thực hiện TTHQĐT. Theo thông tin chúng tôi cập nhật từ lãnh đạo Trung tâm Dữ liệu & Công nghệ thông báo (Cục thương chính Hải Phòng) đến cuối năm 2013, những loại hình ngành Hải quan cho phép khai triển tại Hải quan Hải Phòng đều đạt tỉ lệ 100% tờ khai, kim ngạch và DN thực hành TTHQĐT. Giờ đây TTHQĐT không còn xa lạ với mỗi CBCC, cộng đồng DN hay những ai có quan hoài dù chỉ là chút đỉnh đến hoạt động thương chính. Nhưng thời bắt đầu thí điểm thì đây quả là một chiến trường đầy chông gai. Phó Chi cục trưởng Chi cục thương chính cửa khẩu cảng Đình Vũ (Cục Hải quan Hải Phòng) Đàm Minh Nghiệp thời điểm đó là Đội trưởng Đội thủ tục nghiệp vụ thuộc Chi cục Hải quan điện tử, vẫn chưa quên khó khăn của những ngày “chập chững” làm TTHQĐT. Anh tâm tình, anh em phải cùng nhau lao vào mọi công việc, từ chuyên môn, nghiệp vụ đến công tác “hậu trường” để ổn định tổ chức, nơi làm việc. Trụ sở làm việc của đơn vị lúc đó được nâng cấp từ 370m2 trên tầng 3 của khu nhà làm việc Chi cục Hải quan cảng Hải Phòng khu vực II và xây thêm 50 m2 khác cho Đội Giám sát tàu, kho bãi và cổng cảng. Chúng tôi muốn đề cập đến những chi tiết này để bạn đọc thấy được những ngày đầu mỗi CBCC phải đối mặt với “mối lo trăm bề”. Nhưng có lẽ điều khó khăn nhất là tiếp cận và thực hiện các quy trình nghiệp vụ của TTHQĐT - điều hoàn toàn mới. Lúc này, mỗi CBCC “vừa làm thầy vừa làm thợ”. Bởi vừa phải trực tiếp làm, lại vừa phải tham dự đóng góp quan điểm để hoàn thiện quy trình (vì đây là tuổi thí điểm diện hẹp) và dự đào tạo, tập huấn cho DN… Anh Nghiệp nhớ lại: “Anh em ngoài các hoạt động nghiệp vụ, còn dự góp quan điểm xây dựng quy trình thủ tục; rà soát phần mềm khai báo để phối hợp với Cục Công nghệ thông tin & Thống kê Hải quan (Tổng cục Hải quan), Công ty FPT (đơn vị cung cấp phần mềm) chỉnh sửa cho hợp; cài đặt hoàn chỉnh phần mềm cho 18 DN dự thí nghiệm trước nhất; góp ý cho dự thảo văn bản hướng dẫn quy trình TTHQĐT. Ngay như việc DN tham gia, bây giờ hồ hết DN làm thủ tục ở Hải quan Hải Phòng và cả nước đều thực hành TTHQĐT trừ loại hình chưa có phần mềm, nhưng trước đây cơ quan thương chính phải giám định, tập huấn, đào tào rồi tuyên truyền, vận động rất khó nhọc mới chọn được vài chục DN để thực hiện… Quả là “vạn sự khởi đầu nan”. Đối với Cục thương chính TP.HCM, là đơn vị Hải quan lớn nhất cả nước, với số lượng tờ khai thông quan mỗi ngày gần 8.000 bộ. Bởi thế, thực hành thí điểm TTHQĐT tại thương chính TP.HCM là lựa chọn đúng, bởi thuận tiện ở thương chính TP.HCM là thuận tiện của toàn ngành và trái lại. Ông Đỗ Hữu Toàn, Chi cục trưởng Chi cục Hải quan cửa khẩu Tân Cảng, nguyên Chi cục trưởng Chi cục Hải quan điện tử, là một trong những cán bộ trước hết thực hành thử nghiệm TTHQĐT ở Cục Hải quan TP.HCM tâm sự: Nhớ lại năm 2005, khi Cục Hải quan TP.HCM thực hành thí nghiệm TTHQĐT mới thấy hết được sự nuốm, quyết tâm của cơ quan Hải quan cũng như sự trách nhiệm của cộng đồng các DN. Khi đó, Cục Hải quan TP.HCM chọn 50 DN có kim ngạch XNK lớn, chấp hành tốt pháp luật về Hải quan để tham dự thí điểm TTHQĐT. Làm quen với công nghệ, làm quen với tờ khai điện tử còn lạ lẫm và đường truyền mạng của Hải quan còn mới mẻ không tránh khỏi trục trặc do cơ sở hạ tầng mạng chưa xứng. Vì thế, nhiều vướng mắc đã nảy từ phía cơ quan thương chính và doanh nghiệp trong thực hiện thủ tục, có nhiều khi máy “treo” doanh nghiệp chẳng thể truyền tờ khai cho cơ quan Hải quan hoặc ngược lại Hải quan không thể truyền lại tờ khai cho doanh nghiệp, nên điện thoại lại là dụng cụ “cứu cánh”. Có nhẽ thành thử mà đã có người nói vui mà hàm ý rằng, “thương chính điện tử hay thương chính điện thoại”! Có những doanh nghiệp đã nản đòi bỏ tham dự TTHQĐT, quay về cách làm thủ công như trước đây. Thế rồi những khó khăn ban đầu cũng được Cục thương chính TP.HCM và Tổng cục thương chính sớm khắc phục, lấy lại lòng tin, hứng khởi cho doanh nghiệp. Đến nay, sau gần 10 năm, hồ hết các DN làm thủ tục XNK tại thương chính TP.HCM đã dự TTHQĐT với số lượng khoảng 30.000 DN. Cục Hải quan TP.HCM đã thực hành TTHQĐT, vận dụng chữ ký số tại 100% các chi cục và các điểm thông quan hàng hóa; hàng hóa XNK có đến 70% là được thông quan ngay qua luồng Xanh… Cục Hải quan TP.HCM đã được các cấp, các ngành đánh giá là một trong những đơn vị thực hiện thành công TTHQĐT theo Nghị định 87/2012/NĐ-CP, tạo nhiều tiện lợi cho hoạt động thương nghiệp của DN. CBCC Hải quan Cảng Sài Gòn KV3 soát hàng hóa XNK qua hệ thống camera giám sát. Ảnh: T.Hòa Đổi cả lượng và chất Cục trưởng Cục thương chính Hải Phòng Nguyễn Tiến Lộc chia sẻ, công tác cải cách hiện đại hóa nói chung và TTHQĐT nói riêng góp phần quan yếu trong tạo tiện lợi cho DN, cho hoạt động XNK. Việc tổ chức thực hiện thành công các chương trình cải cách, đương đại hóa của Ngành thời kì qua bên cạnh những ích lợi trước mắt cũng mang lại nhiều bài học kinh nghiệm để Hải quan Hải Phòng thực hiện tốt các kế hoạch hiện đại hóa thời kì tới, đặc biệt là chuẩn bị các điều kiện để thực hành Hệ thống thông quan tự động VNACCS/VCIS. Việc thực hành thành công TTHQĐT và các chương trình cải cách, đương đại hóa tại thương chính Hải Phòng có sự quan tâm lãnh đạo, tạo điều kiện của lãnh đạo Bộ Tài chính, lãnh đạo Tổng cục Hải quan, chính quyền các địa phương nơi đơn vị đứng chân và thay, cầm cố của hàng ngũ CBCC trong đơn vị, sự ủng hộ của cộng đồng DN… Không chỉ dừng lại ở thí điểm, mà từ năm 2005 đến nay, Cục thương chính Hải Phòng và Cục Hải quan TP.HCM không ngừng cải tiến thủ tục Hải quan, đầu tư trang thiết bị, công nghệ, đào tạo hàng ngũ CBCC, đào tạo cho doanh nghiệp thực hiện TTHQĐT ngày một hoàn thiện hơn, hiệu quả hơn. Chính từ những giai đoạn thí nghiệm ban đầu ở hai đơn vị Hải quan lớn của cả nước này, mà đầu năm 2013, thực hiện Nghị định 87/2012/NĐ-CP của Chính phủ, ngành Hải quan đã triển khai TTHQĐT tới tuốt tuột 34 Cục Hải quan cả nước. Phó Cục trưởng Cục thương chính TP.HCM Trần Mã Thông cho biết, là đơn vị đi tiền phong thực hành thí điểm TTHQĐT bao giờ cũng gặp khó khăn, nhưng với quyết tâm cao, thương chính TP.HCM đã khắc phục những khó khăn, vướng mắc ban sơ để thực hiện thành công TTHQĐT, tạo tiền đề cho quá trình đương đại hóa của đơn vị và của ngành thương chính. Ông Trần Mã Thông cho biết thêm, cũng như thương chính Hải Phòng, để thực hành TTHQĐT có hiệu quả, Cục Hải quan TP.HCM đã không ngừng cải tiến thủ tục thương chính và áp dụng công nghệ vào quy trình thủ tục, giúp đỡ và tạo tiện lợi cho cộng đồng doanh nghiệp cùng thực hành. Thương chính TP.HCM cũng là đơn vị được ưu tiên đi đầu trong việc được trang bị các phương tiện, máy móc đương đại phục vụ cho TTHQĐT như: trang bị máy soi container với công suất soi chiếu mỗi ngày hàng trăm container hàng hóa, đã góp phần kiệm ước thời kì, phí tổn cho DN, tiện tặn nhân lực cho cơ quan thương chính. Kí ức của những người đi tiền phong thực hiện TTHQĐT có lẽ không quên được những ngày tháng khó khăn khi thực hành thử nghiệm, trong đó không chỉ khó khăn khi đổi thay cách làm từ thủ công sang các đương đại dựa trên công nghệ thông báo, mà đôi khi còn khó khăn ngay cả trong tư duy, cách nghĩ. Bởi lẽ, thay đổi nếp lâu năm làm thủ công không thể trong càng ngày càng ngày hai. Nhưng với quyết tâm của các đơn vị thực hiện thí nghiệm và toàn ngành, gần 10 năm qua, TTHQĐT thành công như bữa nay là một bước chiến thắng lớn ban sơ. Đây cũng là tiền đề để toàn ngành Hải quan bắt tay vào thực hiện thắng lợi Hệ thống thông quan tự động VNACCS/VCIS từ 1-4-2014. Nguyễn Quốc- Thu Hòa